ขุททกปาฐะ_ฉบับปรับสำนวน [ผู้ท่องสูตร]

ความแตกต่าง

นี่เป็นการแสดงความแตกต่างระหว่างเพจสองรุ่น

--- ขุททกปาฐะ_ฉบับปรับสำนวน [2020/06/27 22:23]
127.0.0.1 แก้ไขภายนอก
+++ ขุททกปาฐะ_ฉบับปรับสำนวน [2021/01/02 20:14]
@@ บรรทัด 1: / บรรทัด 1: @@
-{{wst>วสธมฉปส head| }}
-{{wst>วสธมฉปส sidebar}}
-'''พระสุตตันตปิฎก
-ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ
-_____________
-ขอนอบน้อมพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น'''
-=สรณคมน์=
-''การถือเอาพระรัตนตรัยเป็นที่พึ่งพิง(1)''
-*ข้าพเจ้าขอถึงพระพุทธเจ้าเป็นสรณะ, ข้าพเจ้าขอถึงพระธรรมเป็นสรณะ, ข้าพเจ้าขอถึงพระสงฆ์เป็นสรณะ
-*แม้ครั้งที่ 2 ข้าพเจ้าขอถึงพระพุทธเจ้าเป็นสรณะ, แม้ครั้งที่ 2 ข้าพเจ้าขอถึงพระธรรมเป็นสรณะ, แม้ครั้งที่ 2 ข้าพเจ้าขอถึงพระสงฆ์เป็นสรณะ
-*แม้ครั้งที่ 3 ข้าพเจ้าขอถึงพระพุทธเจ้าเป็นสรณะ, แม้ครั้งที่ 3 ข้าพเจ้าขอถึงพระธรรมเป็นสรณะ, แม้ครั้งที่ 3 ข้าพเจ้าขอถึงพระสงฆ์เป็นสรณะ
-''สรณคมน์ จบ''
-เชิงอรรถ :
-สรณะ หมายถึงสิ่งที่ทำลาย ขจัดปัดเป่า บรรเทาทุกข์ ภัย และกิเลส การยึดถือพระรัตนตรัยเป็นสรณะ
-ก็เพื่อเป็นเครื่องช่วย ทำลาย ขจัดปัดเป่าทุกข์ ภัยและกิเลสต่าง ๆ ในจิตใจให้หมดสิ้น (ขุ.ขุ.อ. 1/6-7)
-อนึ่ง การเปล่งวาจาถึงพระรัตนตรัย ถือเป็นการบรรพชาและอุปสมบทในสมัยต้นพุทธกาล เรียกว่า
-ติสรณคมนูปสัมปทา (การอุปสมบทด้วยไตรสรณคมน์) (วิ.อ. 3/34/23)
-=ทสสิกขาบท=
-''พื้นฐานฝึกตนหลังถึงสรณคมน์''
-# ข้าพเจ้า,ตั้งเจตนายึดถือ "การงดเว้น,จากเจตนาฆ่าสัตว์" เอาไว้ เป็นพื้นฐาน,ฝึกตน. [ข้าพเจ้า,ตั้งเจตนายึดถือ (สมาทิยามิ) "การงดเว้น(เวรมณิ),จากเจตนาฆ่าสัตว์ (ปาณาติปาตา)" เอาไว้ เป็นพื้นฐาน (ปทํ),ฝึกตน(สิกฺขา)]
-# ข้าพเจ้าตั้งเจตนายึดถือ "การงดเว้นจากเจตนาลักทรัพย์" เอาไว้เป็นพื้นฐานฝึกตน.
-# ข้าพเจ้าตั้งเจตนายึดถือ "การงดเว้นจากเจตนาล่วงพรหมจรรย์" เอาไว้เป็นพื้นฐานฝึกตน.
-# ข้าพเจ้าตั้งเจตนายึดถือ "การงดเว้นจากเจตนาพูดปด" เอาไว้เป็นพื้นฐานฝึกตน.
-# ข้าพเจ้าตั้งเจตนายึดถือ "การงดเว้นจากเจตนาดื่มสุราเมรัย" เอาไว้เป็นพื้นฐานฝึกตน.
-# ข้าพเจ้าตั้งเจตนายึดถือ "การงดเว้นจากเจตนากินอาหารหลังเที่ยงวัน" เอาไว้เป็นพื้นฐานฝึกตน.
-# ข้าพเจ้าตั้งเจตนายึดถือ "การงดเว้นจากเจตนาดูฟังการเต้น การขับร้อง การเล่นดนตรี อันเป็นศัตรูของพรหมจรรย์" เอาไว้เป็นพื้นฐานฝึกตน (พรหมจรรย์ คือ การปฏิบัติแบบพรหม).
-# ข้าพเจ้าตั้งเจตนายึดถือ "การงดเว้นจากเจตนาสวมเครื่องประดับ, พรมน้ำหอม, ทาบำรุงผิว" เอาไว้เป็นพื้นฐานฝึกตน.
-# ข้าพเจ้าตั้งเจตนายึดถือ "การงดเว้นจากเจตนานั่งนอนเตียงตั่งสูงใหญ่" เอาไว้เป็นพื้นฐานฝึกตน.
-# ข้าพเจ้าตั้งเจตนายึดถือ "การงดเว้นจากเจตนาเปิดรับเงินทอง" เอาไว้เป็นพื้นฐานฝึกตน.
-''ทสสิกขาบท จบ''
-เชิงอรรถ :
-สิกขาบท แยกศัพท์อธิบายดังนี้ สิกขา + บท คำว่า สิกขา หมายถึงสิ่งที่จะต้องศึกษา ได้แก่ ศีล สมาธิ
-และปัญญา คำว่า บท หมายถึงอุบายเครื่องบรรลุ (ปชฺชเต อเนนาติ ปทํ) หมายถึงพื้นฐาน(มูละ) หมายถึง
-ที่อาศัย(นิสสยะ) และหมายถึงที่ตั้ง(ปติฏฐะ) ดุจในคำว่า สีลํ นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐาย สตฺต โพชฺฌงฺเค
-ภาเวนฺโต พหุลีกโรนฺโต เป็นต้น (สํ.ม. 19/182/58) ดังนั้น สิกขาบท จึงหมายถึงอุบายเครื่องบรรลุสิ่งที่
-จะต้องศึกษา และหมายถึงพื้นฐาน ที่อาศัย หรือที่ตั้งแห่งสิ่งที่จะต้องศึกษา คือ ศีล สมาธิ และปัญญา
-คำว่า สิกขาบท มีความหมายเท่ากับคำว่า เวรมณี ดังบทวิเคราะห์ว่า เวรมณี เอว สิกฺขาปทํ
-จึงมีพระบาลีว่า เวรมณีสิกฺขาปทํ แปลว่า สิกขาบทคือเจตนางดเว้น คำว่า เจตนางดเว้น หมายถึงการงด
-(วิรัติ) การไม่ทำ(อกิริยา) การไม่ต้องอาบัติ(อนัชฌาบัติ) การไม่ล่วงละเมิดขอบเขต(เวลาอนติกกมะ)
-รวมถึงการกำจัดกิเลสด้วยอริยมรรคที่เรียกว่า เสตุ (เสตุฆาตะ) (ดู อภิ.วิ. (แปล) 35/704/447)
-ในที่นี้หมายถึงศีล 10 สำหรับสามเณร เป็นต้น (ขุ.ขุ.อ. 2/15-17) และดูเทียบ วิ.ม. (แปล) 4/105-106/
--169
-พฤติกรรมอันมิใช่พรหมจรรย์ หมายถึงเจตนาที่จะเสพเมถุนธรรม(พฤติกรรมของคนคู่กัน) หรือเจตนาที่
-แสดงออกทางกายโดยมุ่งหมายจะเสพเมถุนธรรม (ขุ.ขุ.อ. 2/17)
-อรรถกถาอธิบายว่า สุราและเมรัยเป็นของมึนเมา และมีสิ่งอื่นอีกที่เป็นของมึนเมา (ตทุภยเมว (สุราเมรยํ)
-มทนียฏฺเฐน มชฺชํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ กิฺจิ มทนียํ) จึงอาจแปลตามนัยนี้ว่า ข้าพเจ้าขอสมาทานสิกขาบท
-คือ เจตนางดเว้นจากการดื่มสุราเมรัย และของมึนเมาอันเป็นเหตุแห่งความประมาท (ขุ.ขุ.อ. 2/18)
-เวลาวิกาล ในที่นี้หมายถึงเวลาที่เลยเที่ยงวันไป (ขุ.ขุ.อ. 2/27)
-คำว่า นัจจคีตวาทิตวิสูกทัสสนา ในสิกขาบทนี้ แปลได้ 2 นัย คือ นัยที่ 1 แปลว่า การดูการละเล่นอัน
-เป็นข้าศึกต่อกุศลคือการฟ้อนรำ ขับร้อง และบรรเลงดนตรี (ดู ที.สี. (แปล) 9/13/6 ประกอบ) นัยที่ 2
-แปลว่า การฟ้อนรำ ขับร้อง บรรเลงดนตรี และการดูการละเล่นอันเป็นข้าศึกต่อกุศล ในที่นี้แปล
-ตามนัยที่ 2 คำว่า ทัสสนา มิได้จำกัดความหมายเพียงการดู การเห็นเท่านั้น แต่ยังหมายรวมถึง
-การฟัง การได้ยินด้วย คำว่า ข้าศึกต่อกุศล แปลจากคำว่า วิสูกะ หมายถึงเป็นเหตุทำลายกุศลธรรม
-ให้อกุศลธรรมเกิดขึ้น และหมายถึงเป็นข้อประพฤติที่ไม่เหมาะสมต่อพระพุทธศาสนา
-ในสิกขาบทนี้พึงทราบนัยเพิ่มเติมอีก 2 นัย คือ (1) จะจัดเป็นการล่วงละเมิดสิกขาบทได้ต่อเมื่อ
-เข้าไปดูเพราะประสงค์จะเห็นเท่านั้น แต่ถ้าบังเอิญการละเล่นนั้นผ่านมาให้เห็นเองทางที่ตนยืน นั่ง หรือ
-นอนอยู่ ไม่จัดเป็นการล่วงละเมิด จัดเป็นเพียงความเศร้าหมอง (2) เพลงขับร้อง(คีตะ)ที่ประกอบด้วย
-ธรรม ถือเป็นความเหมาะสม ไม่ห้าม แต่ธรรมที่ประกอบเป็นเพลงขับร้อง ถือเป็นความไม่เหมาะสม
-(ขุ.ขุ.อ. 2/27-28)
-ดู สารตฺถ.ฏีกา 3/106/308
-=ทวัตติงสาการ=
-''ว่าด้วยอาการ 32''
-ในร่างกายนี้มี
-*ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง
-*เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก ไต1
-*หัวใจ ตับ พังผืด ม้าม2 ปอด
-*ไส้ใหญ่ ไส้น้อย อาหารใหม่ อาหารเก่า
-*ดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ มันข้น
-*น้ำตา เปลวมัน น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร3 และมันสมอง
-''ทวัตติงสาการ จบ''
-เชิงอรรถ :
-ไต แปลจากคำว่า วกฺก (โบราณแปลว่า ม้าม) ได้แก่ ก้อนเนื้อ 2 ก้อนมีขั้วเดียวกัน รูปร่างคล้ายลูก
-สะบ้าของเด็กๆ หรือคล้ายผลมะม่วง 2 ผลที่ติดอยู่ในขั้วเดียวกัน มีเอ็นใหญ่รึงรัดจากลำคอลงไปถึงหัวใจ
-แล้วแยกออกห้อยอยู่ทั้ง 2 ข้าง (ขุ.ขุ.อ. 3/43), พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525
-ให้บท นิยามคำว่า ไต ว่า อวัยวะคู่หนึ่งของคนและสัตว์ อยู่ในช่องท้องใกล้กระดูกสันหลัง ทำหน้าที่
-ขับของเสียออกมากับน้ำปัสสาวะ, buddhadatta mahathera, a. concise pali-english dictionary,
-, (224), และ rhys davids, t.w. pali-english dictionary, 1921-1925, (591) ให้ความหมาย
-ของคำว่า วกฺก ตรงกันกับคำว่า ไต (kidney)
-ม้าม แปลจากคำว่า ปิหก ตาม (ขุ.ขุ.อ. 3/45) (โบราณแปลว่า ไต), พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน
-พ.ศ. 2525 ให้บทนิยามไว้ว่า อวัยวะภายในร่างกาย ริมกระเพาะอาหารข้างซ้ายมีหน้าที่ทำลายเม็ด
-เลือดแดง สร้างเม็ดน้ำเหลืองและสร้างภูมิคุ้มกันแก่ร่างกาย
-มูตร หมายถึงน้ำปัสสาวะที่อยู่ในกระเพาะปัสสาวะ (ขุ.ขุ.อ. 3/57, วิสุทฺธิ. 1/213/288) และดู องฺ.ฉกฺก.
-(แปล) 22/29/469
-=สามเณรปัญหา=
-''ว่าด้วยการถามปัญหากับโสปากสามเณร''
-. อะไรชื่อว่า หนึ่ง
-ที่ชื่อว่า หนึ่ง ได้แก่ สัตว์ทั้งปวงดำรงอยู่ได้ด้วยอาหาร1
-. อะไรชื่อว่า สอง
-ที่ชื่อว่า สอง ได้แก่ นามและรูป
-. อะไรชื่อว่า สาม
-ที่ชื่อว่า สาม ได้แก่ เวทนา 32
-. อะไรชื่อว่า สี่
-ที่ชื่อว่า สี่ ได้แก่ อริยสัจ 4
-. อะไรชื่อว่า ห้า
-ที่ชื่อว่า ห้า ได้แก่ อุปาทานขันธ์ 5(3)
-. อะไรชื่อว่า หก
-ที่ชื่อว่า หก ได้แก่ อายตนะภายใน 6(4)
-. อะไรชื่อว่า เจ็ด
-ที่ชื่อว่า เจ็ด ได้แก่ โพชฌงค์ 7
-. อะไรชื่อว่า แปด
-ที่ชื่อว่า แปด ได้แก่ อริยมรรคมีองค์ 8
-. อะไรชื่อว่า เก้า
-ที่ชื่อว่า เก้า ได้แก่ สัตตาวาส 9(1)
-. อะไรชื่อว่า สิบ
-ที่ชื่อว่า สิบ ได้แก่ บุคคลผู้ประกอบด้วยองค์คุณ 10(2) เรียกว่า พระอรหันต์
-''สามเณรปัญหา จบ''
-เชิงอรรถ :
-อาหาร หมายถึงปัจจัยที่เป็นเหตุให้สัตว์ดำรงชีพอยู่ได้ ได้แก่ อาหาร 4 คือ (1) กวฬิงการาหาร
-(อาหารคือคำข้าว) (2) ผัสสาหาร(อาหารคือผัสสะ) (3) มโนสัญเจตนาหาร(อาหารคือมโนสัญเจตนา)
-(4) วิญญาณาหาร(อาหารคือวิญญาณ) ยกเว้นอสัญญีสัตตพรหม ซึ่งมีฌานเป็นอาหาร (ขุ.ขุ.อ. 4/65,
-องฺ.ทสก.อ. 3/27/336) และดู ที.ปา. 11/303/191,311/203, องฺ.ทสก. (แปล) 24/27/62, ขุ.ป. (แปล)
-/208/345, ม.มู. (แปล) 12/90/84
-ดู ที.ปา. 11/305/194, สํ.สฬา. (แปล) 18/270/303
-ดู สํ.ข. (แปล) 17/48/66-67, อภิ.วิ (แปล) 35/1/1-2
-ดู ที.ปา. 11/323/215, อภิ.วิ. (แปล) 35/154-167/112-118
-ดู ที.ปา. 11/341/232, 359/272
-องค์คุณ 10 ได้แก่ (1) สัมมาทิฏฐิ (2) สัมมาสังกัปปะ (3) สัมมาวาจา (4) สัมมากัมมันตะ (5) สัมมาอาชีวะ
-(6) สัมมาวายามะ (7) สัมมาสติ (8) สัมมาสมาธิ (9) สัมมาญาณะ (10) สัมมาวิมุตติ (ขุ.ขุ.อ. 4/77)
-=มงคลสูตร=
-''ว่าด้วยมงคล''
-[1] ข้าพเจ้า3ได้สดับมาอย่างนี้
-สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของอนาถ
-บิณฑิกเศรษฐี เขตกรุงสาวัตถี ครั้งนั้น เมื่อราตรีผ่านไป4 เทวดาองค์หนึ่งมีวรรณะ
-งดงามยิ่งนัก เปล่งรัศมีให้สว่างไปทั่วพระเชตวัน เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ
-ถวายอภิวาทแล้วยืนอยู่ ณ ที่สมควร5 ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคด้วยคาถาว่า
-[2] เทวดาและมนุษย์จำนวนมาก
-ต่างมุ่งหวังความสวัสดี ร่วมกันคิดถึงเรื่องมงคล
-ขอพระองค์ตรัสบอกมงคลอันสูงสุดด้วยเถิด
-(พระผู้มีพระภาคจึงตรัสตอบดังนี้)
-[3] (1) การไม่คบคนพาล (2) การคบแต่บัณฑิต
-(3) การบูชาคนที่ควรบูชา
-นี้เป็นมงคลอันสูงสุด
-[4] (4) การอยู่ในถิ่นที่เหมาะสม
-(5) การได้สร้างบุญไว้ในปางก่อน (6) การตั้งตนไว้ชอบ
-นี้เป็นมงคลอันสูงสุด
-[5] (7) ความเป็นพหูสูต (8) ความเป็นผู้มีศิลปะ
-(9) วินัยที่ศึกษามาดี (10) วาจาสุภาษิต
-นี้เป็นมงคลอันสูงสุด
-[6] (11) การบำรุงมารดาบิดา (12) การสงเคราะห์บุตร
-(13) การสงเคราะห์ภรรยา (14) การงานที่ไม่อากูล1
-นี้เป็นมงคลอันสูงสุด
-[7] (15) การให้ทาน (16) การประพฤติธรรม
-(17) การสงเคราะห์ญาติ (18) การงานที่ไม่มีโทษ
-นี้เป็นมงคลอันสูงสุด
-[8] (19) การงดเว้นจากบาป (20) การเว้นจากการดื่มน้ำเมา
-(21) ความไม่ประมาทในธรรม
-นี้เป็นมงคลอันสูงสุด
-[9] (22) ความเคารพ (23) ความถ่อมตน (24) ความสันโดษ
-(25) ความกตัญญู (26) การฟังธรรมตามกาล
-นี้เป็นมงคลอันสูงสุด
-[10] (27) ความอดทน1 (28) ความเป็นคนว่าง่าย
-(29) การพบเห็นสมณะ (30) การสนทนาธรรมตามกาล
-นี้เป็นมงคลอันสูงสุด
-[11] (31) การเผาผลาญบาป (32) การประพฤติพรหมจรรย์2
-(33) การเห็นอริยสัจ (34) การทำนิพพานให้แจ้ง
-นี้เป็นมงคลอันสูงสุด
-[12] (35) จิตของผู้ที่ถูกโลกธรรมกระทบแล้วไม่หวั่นไหว
-(36) จิตไม่เศร้าโศก (37) จิตปราศจากธุลี (38) จิตเกษม
-นี้เป็นมงคลอันสูงสุด
-[13] เทวดาและมนุษย์ทำมงคลดังกล่าวมานี้แล้ว
-ไม่พ่ายแพ้ข้าศึกทั้งปวง ย่อมถึงความสวัสดีในที่ทุกสถาน
-ทั้ง 38 ประการนั้น เป็นมงคลอันสูงสุด
-ของเทวดาและมนุษย์เหล่านั้น
-''มงคลสูตร จบ''
-เชิงอรรถ :
-ความอดทน ในที่นี้หมายถึงอธิวาสนขันติ (ขันติคือความอดกลั้น) ได้แก่ ความอดกลั้นต่อคำด่าต่าง ๆ
-อดกลั้นต่อการถูกเบียดเบียน ตลอดถึงอดกลั้นต่อทุกขเวทนา เช่น ความหนาว ความร้อน เป็นต้น ยกตน
-อยู่เหนือทุกข์ต่าง ๆ ดำรงตนอยู่ได้อย่างไม่หวั่นไหว (ขุ.ขุ.อ. 5/129)
-พรหมจรรย์ เป็นชื่อของ (1) เมถุนวิรัติ (ดู ที.สี. (แปล) 9/8/3, ม.มู. (แปล) 12/292/323)
-(2)สมณธรรม (ดู ม.มู. (แปล) 12/257/217) (3)ศาสนา (ดู ที.ม. (แปล) 10/168/113) (4)มรรค
-(ดู สํ.ม. (แปล) 19/6/9) (ขุ.ขุ.อ. 5/133)
-=รตนสูตร=
-''ว่าด้วยรตนะอันประณีต(1)''
-(พระผู้มีพระภาคตรัสรตนสูตรดังนี้)
-[1] ภูตทั้งหลายผู้สิงสถิตอยู่บนภาคพื้น2
-หรือผู้สิงสถิตอยู่ในอากาศ3 ที่มาประชุมกันอยู่ ณ ที่นี้
-ขอให้ภูตทั้งปวงจงเป็นผู้มีใจดี และจงฟังภาษิตโดยเคารพเถิด
-[2] เพราะฉะนั้นแล ภูตทั้งปวง ท่านจงใคร่ครวญ
-จงแผ่เมตตาต่อหมู่มนุษย์ด้วยเถิด
-มนุษย์เหล่าใดนำเครื่องเซ่นสรวงมาให้
-ทั้งกลางวันและกลางคืน
-เพราะเหตุนั้น ขอท่านทั้งหลายอย่าประมาท
-จงรักษามนุษย์เหล่านั้น
-[3] ทรัพย์เครื่องปลื้มใจ หรือรัตนชาติที่ประณีต4ใด ๆ
-ที่มีในโลกนี้ ในโลกอื่น หรือในสวรรค์
-ทรัพย์หรือรัตนชาตินั้น ๆ ที่เสมอด้วยตถาคต ไม่มี
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระพุทธเจ้า
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[4] พระศากยมุนีผู้มีพระทัยตั้งมั่น
-ทรงบรรลุธรรมใดอันเป็นที่สิ้นกิเลส
-ปราศจากราคะ เป็นอมตธรรมอันประณีต
-ไม่มีธรรมใด ๆ ที่เสมอด้วยธรรมนั้น
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระธรรม
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[5] พระพุทธเจ้าผู้ประเสริฐ
-ตรัสสรรเสริญสมาธิ1ใดว่าเป็นธรรมสะอาด
-ตรัสถึงสมาธิใดว่าให้ผลโดยลำดับ
-สมาธิอื่น2ที่เสมอด้วยสมาธินั้น ไม่มี
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระธรรม
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[6] บุคคล 108 จำพวก3ที่สัตบุรุษสรรเสริญ
-ซึ่งจัดเป็นบุคคล 4 คู่ เป็นสาวกของพระสุคต
-เป็นผู้ควรแก่ทักษิณา
-ทานที่เขาถวายในบุคคลเหล่านั้น มีผลมาก
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระสงฆ์
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[7] บุคคลเหล่าใดในศาสนาของพระโคดมพุทธเจ้า
-เป็นผู้ประกอบตนไว้ดี มีใจมั่นคง หมดความห่วงใย
-บุคคลเหล่านั้นชื่อว่าบรรลุอรหัตตผล
-หยั่งถึงอมตนิพพาน รับรสความดับสนิทแบบได้เปล่า1
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระสงฆ์
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[8] สัตบุรุษใดพิจารณาเห็นแจ้งอริยสัจ
-เราเรียกสัตบุรุษนั้นว่า มีอุปมาเหมือนเสาเขื่อนที่ฝังลงดิน
-อันไม่หวั่นไหวเพราะลมที่พัดมาจากทิศทั้งสี่
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระสงฆ์
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[9] พระโสดาบันเหล่าใดรู้แจ้งอริยสัจ
-ที่พระศาสดาผู้มีปัญญาลึกซึ้งแสดงแล้ว
-ถึงแม้ว่าพระโสดาบันเหล่านั้นจะประมาทไปบ้าง
-ท่านเหล่านั้นก็จะไม่ถือกำเนิดในภพที่ 81
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระสงฆ์
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[10] พระโสดาบันนั้นละธรรม 3 ประการ คือ
-สักกายทิฏฐิ วิจิกิจฉา และสีลัพพตปรามาส
-พร้อมกับการบรรลุโสดาปัตติมรรคได้แล้ว
-แม้จะมีกิเลสบางอย่างเหลืออยู่2
-[11] พระโสดาบันนั้นพ้นแล้วจากอบายทั้งสี่3
-และจะไม่ทำอภิฐาน 64
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระสงฆ์
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[12] ถึงแม้ว่า พระโสดาบันนั้นจะทำบาปกรรม5
-ทางกาย ทางวาจา หรือทางใจไปบ้าง
-ท่านก็ไม่ปกปิดบาปกรรมนั้นไว้
-เรากล่าวว่าผู้เห็นบท6แล้ว ไม่อาจทำอย่างนั้นได้
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระสงฆ์
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[13] พุ่มไม้งามในป่า ซึ่งมียอดออกดอกบานสะพรั่ง
-ในต้นเดือนห้าแห่งคิมหันตฤดู งามอย่างยิ่ง ฉันใด
-พระผู้มีพระภาคทรงแสดงธรรมอันประเสริฐ
-ที่ให้ถึงนิพพาน เพื่อประโยชน์อย่างยิ่ง ฉันนั้น
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระพุทธเจ้า
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[14] พระพุทธเจ้าผู้ประเสริฐ ทรงรู้ธรรมอันประเสริฐ
-ทรงประทานธรรมอันประเสริฐ ทรงนำทางอันประเสริฐมาให้
-ทรงเป็นผู้ยอดเยี่ยมกว่าใคร ๆ ได้ทรงแสดงธรรมอันประเสริฐไว้
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระพุทธเจ้า
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-[15] พระขีณาสพเหล่าใดสิ้นภพเก่าแล้ว ไม่มีการเกิดใหม่
-ทั้งมีจิตเบื่อหน่ายในภพที่จะเกิดต่อไป
-ท่านเหล่านั้นชื่อว่า มีพืช1สิ้นแล้ว ไม่มีฉันทะงอกขึ้น เป็นปราชญ์
-ย่อมดับสนิทเหมือนประทีปดวงนี้ดับไป
-นี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระสงฆ์
-ด้วยสัจจะนี้ ขอให้มีความสวัสดี
-(ท้าวสักกะจอมเทพกราบทูลเป็นคาถา ดังนี้ )
-[16] ภูตทั้งหลายผู้สิงสถิตอยู่บนภาคพื้น
-หรือผู้สิงสถิตอยู่ในอากาศ ที่มาประชุมกันอยู่ ณ ที่นี้
-ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายขอนอบน้อมพระตถาคต1พุทธเจ้า
-ที่เทวดาและมนุษย์บูชาแล้ว ขอให้มีความสวัสดี
-[17] ภูตทั้งหลายผู้สิงสถิตอยู่บนภาคพื้น
-หรือผู้สิงสถิตอยู่ในอากาศ ที่มาประชุมกันอยู่ ณ ที่นี้
-ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายขอนอบน้อมพระธรรมของพระตถาคต
-ที่เทวดาและมนุษย์บูชาแล้ว ขอให้มีความสวัสดี
-[18] ภูตทั้งหลายผู้สิงสถิตอยู่บนภาคพื้น
-หรือผู้สิงสถิตอยู่ในอากาศ ที่มาประชุมกันอยู่ ณ ที่นี้
-ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายขอนอบน้อมพระสงฆ์ของพระตถาคต
-ที่เทวดาและมนุษย์บูชาแล้ว ขอให้มีความสวัสดี
-(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
-ถ้าเห็นว่าจะได้สุขอันยิ่งใหญ่
-ด้วยการเสียสละสุขอันเล็กน้อย
-นักปราชญ์พึงเสียสละสุขอันเล็กน้อย
-เพื่อเห็นแก่สุขอันยิ่งใหญ่2
-''รตนสูตร จบ''
-เชิงอรรถ :
-ดู สุตตนิบาตข้อ 224-241 หน้า 529 ในเล่มนี้
-คำว่า ภูต มีความหมายหลายนัย คือ นัยที่ 1 มีความหมายเชิงกริยาว่า มีแล้ว (หรือ เกิดแล้ว ดู วิ.มหา.
-(แปล) 2/153/327) นัยที่ 2 หมายถึงขันธ์ 5 (ดู ม.มู. (แปล) 12/401/432) นัยที่ 3 หมายถึงธาตุ 4
-มีปฐวีธาตุ เป็นต้น (ดู ม.อุ. 14/86/68) นัยที่ 4 หมายถึงพระขีณาสพ (ดู ขุ.ชา. (แปล) 27/190/116)
-นัยที่ 5 หมายถึง สรรพสัตว์ (ดู ที.ม. (แปล) 10/220/167) นัยที่ 6 หมายถึงรุกขชาติต่าง ๆ (ดู วิ.มหา.
-(แปล) 2/90/116) นัยที่ 7 หมายถึงหมู่สัตว์นับแต่ท้าวมหาราชทั้ง 4 ลงมา (ดู ม.มู. (แปล) 12/3/5)
-ในที่นี้หมายถึงอมนุษย์ที่มีศักดิ์น้อย หรืออมนุษย์ที่มีศักดิ์มาก และคำว่า ผู้สิงสถิตอยู่บนภาคพื้น หมายถึง
-ภุมมเทวดาคือเทวดาที่บังเกิดบนพื้นดิน ต้นไม้ และภูเขา เป็นต้น (ขุ.ขุ.อ. 6/145)
-ผู้สิงสถิตอยู่ในอากาศ หมายถึงเทวดาที่บังเกิดในวิมานในอากาศตั้งแต่สวรรค์ชั้นยามาจนถึงพรหมโลก
-ชั้นอกนิษฐา (ขุ.ขุ.อ. 6/145)
-ประณีต ในที่นี้หมายถึงสูงสุด ประเสริฐสุด (ขุ.ขุ.อ. 6/149)
-สมาธิ ในที่นี้หมายถึงอริยสัมมาสมาธิ (ม.อุ. 14/136/121) ที่เรียกว่า อานันตริกสมาธิ (สมาธิที่ให้ผล
-โดยลำดับ) เพราะเป็นสมาธิที่ให้ผลแน่นนอนตามลำดับ สามารถถอนกิเลสได้สิ้นเชิง (ขุ.ขุ.อ. 6/158)
-สมาธิอื่น หมายถึงรูปาวจรสมาธิและอรูปาวจรสมาธิ (ขุ.ขุ.อ. 6/159)
-บุคคล 108 จำพวก ได้แก่ พระโสดาบัน 3 จำพวก คือ (1) เอกพีชี (2) โกลังโกละ (3) สัตตักขัตตุปรมะ
-พระสกทาคามี 3 จำพวก คือ (1) ผู้บรรลุผลในกามภพ (2) ผู้บรรลุผลในรูปภพ (3) ผู้บรรลุผลในอรูปภพ
-รวมพระโสดาบัน 3 จำพวก และพระสกทาคามี 3 จำพวก นับโดยปฏิปทา 4 ประการ จึงได้บุคคล 24
-จำพวก (6 x 4 = 24) รวมกับพระอนาคามี 4 ชั้น คือ ชั้นอวิหา ชั้นอตัปปา ชั้นสุทัสสา ชั้นสุทัสสี
-อีกชั้นละ 5 จำพวก (4 x 5 = 20) และพระอนาคามีชั้นอกนิษฐคามีอีก 4 จำพวก (20 + 4 = 24) เป็น
-บุคคล 48 จำพวก (24 + 24 = 48) รวมกับพระอรหันต์ 2 จำพวก คือ (1) สุขวิปัสสก (2) สมถยานิก
-เป็นบุคคล 50 จำพวก (48 + 2 = 50) รวมกับพระอริยบุคคลผู้ดำรงอยู่ในมรรคอีก 4 จำพวก เป็น
-บุคคล 54 จำพวก (50 + 4 = 54)
-บุคคลเหล่านี้มี 2 ฝ่าย คือ ฝ่ายสัทธาธุระ 54 จำพวก และฝ่ายปัญญาธุระ 54 จำพวก จึงเป็น
-พระอริยบุคคล 108 จำพวก (54 + 54 = 108) (ขุ.ขุ.อ. 6/159-160) นี้คือนัยโดยพิสดาร
-ส่วนนัยโดยย่อ ได้แก่ บุคคล 8 จำพวก คือ (1) พระโสดาบัน (2) บุคคลผู้ปฏิบัติเพื่อทำให้แจ้ง
-โสดาปัตติผล (3) พระสกทาคามี (4) บุคคลผู้ปฏิบัติเพื่อทำให้แจ้งสกทาคามิผล (5) พระอนาคามี
-(6) บุคคลผู้ปฏิบัติเพื่อทำให้แจ้งอนาคามิผล (7) พระอรหันต์ (8) บุคคลผู้ปฏิบัติเพื่อทำให้แจ้งอรหัตตผล
-(ขุ.ขุ.อ. 6/160)
-แบบได้เปล่า หมายถึงได้โดยไม่ต้องจ่ายแม้แต่กากณึกเดียว (ขุ.ขุ.อ. 6/161) กากณึก เป็นมาตราเงิน
-อย่างต่ำที่สุด (พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2525)
-ไม่ถือกำเนิดในภพที่ 8 หมายถึงไม่เกิดในภพที่ 8 เพราะท่านเหล่านั้นละสังโยชน์ 3 ประการ (สักกายทิฏฐิ
-วิจิกิจฉา สีลัพพตปรามาส) ได้แล้ว และจะเวียนเกิดเวียนตายในเทวโลกและมนุษยโลกอย่างมากไม่เกิน
-ครั้ง แล้วบรรลุอรหัตตผล เพราะนามรูปดับไปในภพที่ 7 นั่นเอง (ขุ.ขุ.อ. 6/163-164)
-อภิ.ก. 37/278/103
-อบายทั้งสี่ หมายถึงภูมิที่ปราศจากความเจริญ มี 4 คือ นรก กำเนิดสัตว์ดิรัจฉาน เปรต และอสุรกาย
-(ขุ.ขุ.อ. 6/165)
-อภิฐาน 6 หมายถึงฐานะอันหนัก 6 ประการ ได้แก่ (1) ฆ่ามารดา (2) ฆ่าบิดา (3) ฆ่าพระอรหันต์
-(4) ทำโลหิตของพระพุทธเจ้าให้ห้อ (5) ทำให้สงฆ์แตกกัน (6) เข้ารีตศาสดาอื่น (ขุ.ขุ.อ. 6/166)
-บาปกรรม ในที่นี้หมายถึงการต้องอาบัติเบา เช่น ต้องอาบัติเพราะนอนร่วมกับสามเณรเป็นต้น มิได้
-หมายถึงอาบัติหนัก (ขุ.ขุ.อ. 6/167) และดู วิ.มหา. (แปล) 2/50/238 ประกอบ
-บท ในที่นี้หมายถึงทางแห่งนิพพาน (ขุ.ขุ.อ. 6/167)
-พืช ในที่นี้หมายถึงปฏิสนธิวิญญาณ (ขุ.ขุ.อ. 6/171) และดู องฺ.ติก. (แปล) 20/77/300 ประกอบ
-ตถาคต แปลว่า ไปอย่างนั้นหรือมาอย่างนั้น มีความหมายหลายนัย เช่น ไปหรือมาอย่างบุคคลผู้
-ขวนขวายเพื่อประโยชน์เกื้อกูลแก่ชาวโลก ไปหรือมาด้วยการเพิกถอนกิเสสได้ด้วยกำลังแห่งสมถะและวิปัสสนา
-ไปหรือมาด้วยการกำจัดทุกข์ทั้งปวงได้ ไปหรือมาด้วยการปฏิบัติเพื่อประโยชน์เกื้อกูลแก่ตน ในที่นี้ใช้เป็น
-คำแสดงคุณลักษณะของพระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์ ว่าไปอย่างนั้นหรือมาอย่างนั้น (ขุ.ขุ.อ. 6/172)
-สุขอันยิ่งใหญ่ ในที่นี้หมายถึงความสุขอันโอฬารคือพระนิพพาน (ขุ.ธ.อ. 7/87) ดู ขุ.ธ. แปลในเล่มนี้
-ข้อ 290 หน้า 123
-=ติโรกุฑฑสูตร=
-''ว่าด้วยเรื่องเปรตที่อยู่ภายนอกฝาเรือน(1)(2)''
-(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้ เพื่ออนุโมทนาพระเจ้าพิมพิสารจอมทัพมคธรัฐ
-ดังนี้)
-[1] พวกเปรตพากันมาสู่เรือนของตน3
-บ้างยืนอยู่ที่ฝาเรือนด้านนอก
-บ้างยืนอยู่ที่ทางสี่แพร่ง สามแพร่ง
-บ้างยืนพิงอยู่ที่บานประตู
-[2] เมื่อมีข้าวและน้ำดื่มมากมาย
-เมื่อของเคี้ยวของกินถูกจัดเตรียมไว้แล้ว
-ญาติสักคนก็ไม่นึกถึงเปรตเหล่านั้น
-เพราะกรรมของสัตว์เหล่านั้นเป็นปัจจัย
-[3] เหล่าชนผู้อนุเคราะห์ ย่อมถวายอาหารและน้ำดื่ม
-ที่สะอาดประณีต เหมาะแก่พระสงฆ์ตามกาล
-อุทิศให้ญาติทั้งหลาย(ที่เกิดเป็นเปรต)อย่างนี้ว่า
-ขอทานนี้จงสำเร็จแก่ญาติทั้งหลายของเรา
-ขอญาติทั้งหลาย จงเป็นสุขเถิด
-[4] ส่วนญาติที่เกิดเป็นเปรตเหล่านั้น
-พากันมาประชุมพร้อมกัน ณ ที่ให้ทานนั้น
-ย่อมอนุโมทนาในอาหารและน้ำดื่มเป็นอันมากโดยเคารพว่า
-[5] เพราะเหตุแห่งญาติเหล่าใด พวกเราจึงได้สุขสมบัติเช่นนี้
-ขอญาติเหล่านั้นของพวกเราจงมีอายุยืน
-อนึ่ง การบูชา ญาติผู้เป็นทายกก็ได้ทำแก่พวกเราแล้ว
-และทายกก็ไม่ไร้ผล
-[6] ในเปตวิสัย1นั้น ไม่มีกสิกรรม (การทำไร่ไถนา)
-ไม่มีโครักขกรรม (การเลี้ยงวัวไว้ขาย)
-ไม่มีพาณิชกรรม (การค้าขาย) เช่นนั้น
-การแลกเปลี่ยนซื้อขายด้วยเงิน ก็ไม่มี
-ผู้ที่ตายไปเกิดเป็นเปรตในเปตวิสัยนั้น
-ดำรงชีพด้วยผลทานที่พวกญาติอุทิศให้จากมนุษยโลกนี้
-[7] น้ำฝนที่ตกลงมาในที่ดอนย่อมไหลไปสู่ที่ลุ่ม ฉันใด
-ทานที่ทายกอุทิศให้จากมนุษยโลกนี้
-ย่อมสำเร็จผลแน่นอนแก่พวกเปรต ฉันนั้นเหมือนกัน
-[8] ห้วงน้ำที่เต็มย่อมยังสมุทรสาครให้เต็มเปี่ยม ฉันใด
-ทานที่ทายกอุทิศให้จากมนุษยโลกนี้
-ย่อมสำเร็จแก่เปรตทั้งหลาย ฉันนั้นเหมือนกัน
-[9] กุลบุตรเมื่อระลึกถึงอุปการะ
-ที่ญาติผู้ละไปแล้ว(เปรต)เคยทำไว้ในกาลก่อนว่า
-ผู้นั้นได้ให้สิ่งนี้แก่เรา ได้ทำสิ่งนี้แก่เรา
-ได้เป็นญาติ มิตร และสหายของเรา
-ก็ควรถวายทักษิณาทานอุทิศให้แก่ญาติผู้ละไปแล้ว
-[10] การร้องไห้ ความเศร้าโศก
-หรือความร่ำไห้คร่ำครวญอย่างอื่นใด
-ใคร ๆ ไม่ควรทำเลย เพราะการร้องไห้ เป็นต้นนั้น
-ไม่เป็นประโยชน์แก่ญาติผู้ล่วงลับไปแล้ว
-ญาติทั้งหลายก็ยังคงสภาพอยู่อย่างนั้น
-[11] ส่วนทักษิณาทานนี้แล ที่ตั้งไว้ดีแล้วในพระสงฆ์
-ย่อมสำเร็จประโยชน์เกื้อกูลสิ้นกาลนาน
-แก่หมู่ญาติที่เกิดเป็นเปรตนั้น โดยพลันทีเดียว
-[12] ญาติธรรม1นี้นั้น ท่านแสดงออกแล้ว
-การบูชาญาติที่ตายไปเป็นเปรต ท่านทำอย่างยิ่งใหญ่แล้ว
-ทั้งกำลังกายของภิกษุ ท่านก็เพิ่มให้แล้ว
-เป็นอันว่าท่านสั่งสมบุญไว้มิใช่น้อยเลย
-''ติโรกุฑฑสูตร จบ''
-เชิงอรรถ :
-พระสูตรนี้ พระผู้มีพระภาคตรัสแก่พระเจ้าพิมพิสาร ณ กรุงราชคฤห์ (ขุ.ขุ.อ. 7/177)
-ดูเทียบ ขุ.เปต. (แปล) 26/14-25/170-172, อภิ.ก. 37/490/295
-เรือนของตน หมายถึงเรือนญาติของตน หรือเรือนที่เคยอยู่ในปางก่อน (ขุ.ขุ.อ. 7/181)
-เปตวิสัย หมายถึงภูมิหรือกำเนิดแห่งเปรต (ขุ.ขุ.อ. 7/188)
-ญาติธรรม หมายถึงกิจคือการสงเคราะห์ต่อกันที่ญาติจะพึงกระทำต่อกัน (ขุ.ขุ.อ. 7/190)
-=นิธิกัณฑสูตร=
-''ว่าด้วยการฝังขุมทรัพย์''
-(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่กุฎุมพีคนหนึ่งในกรุงสาวัตถี ดังนี้)
-[1] คนเราฝังขุมทรัพย์2ไว้ในที่ลึกจดถึงน้ำก็ด้วยคิดว่า
-เมื่อเกิดกิจที่จำเป็นขึ้น ขุมทรัพย์นี้จะเป็นประโยชน์แก่เรา
-[2] คนเราฝังขุมทรัพย์ไว้ในโลก ก็เพื่อจุดประสงค์นี้ คือ
-เพื่อให้พ้นจากราชภัยที่คอยคุกคาม
-เพื่อให้พ้นจากโจรภัยที่คอยเบียดเบียน
-เพื่อเก็บไว้ใช้หนี้ก็มี เพื่อเก็บไว้ใช้ในยามเกิดทุพภิกขภัย3
-หรือเพื่อใช้ในเวลามีภัยอันตรายต่าง ๆ
-[3] ขุมทรัพย์ที่เขาฝังไว้อย่างดีในที่ลึกจดน้ำถึงเพียงนั้น
-จะสำเร็จประโยชน์แก่เขาไปทั้งหมด ตลอดเวลาก็หาไม่
-[4] เพราะบางทีขุมทรัพย์ก็เคลื่อนที่ไปก็มี
-บางทีเขาลืมที่ฝังไว้ก็มี
-บางทีพวกนาคเคลื่อนย้ายก็มี
-บางทีพวกยักษ์นำขุมทรัพย์นั้นไปก็มี
-[5] หรือบางทีเมื่อเขาไม่เห็นทายาทผู้ไม่เป็นที่รักขโมยขุดเอาไปก็มี
-เมื่อเขาสิ้นบุญ ขุมทรัพย์ที่ฝังไว้ทั้งหมดนั้นก็พินาศหายไป
-[6] ขุมทรัพย์1ที่ผู้ใดจะเป็นสตรีก็ตาม เป็นบุรุษก็ตาม
-ฝังไว้ดีแล้ว ด้วยทาน ศีล สัญญมะ และทมะ2
-[7] ในพระเจดีย์ พระสงฆ์ บุคคล แขกที่มาหา
-ในมารดา บิดา หรือพี่ชาย
-[8] ขุมทรัพย์นี้ชื่อว่าฝังไว้ดีแล้ว คนอื่นขนเอาไปไม่ได้
-จะติดตามคนฝังตลอดไป
-บรรดาทรัพย์สมบัติที่เขาจำต้องละไป
-เขาพาไปได้เฉพาะขุมทรัพย์นี้เท่านั้น
-[9] ขุมทรัพย์นี้ไม่ทั่วไปแก่คนเหล่าอื่น ทั้งโจรก็ลักเอาไปไม่ได้
-ผู้มีปัญญาควรทำแต่บุญที่จะเป็นขุมทรัพย์ติดตามตนตลอดไป
-[10] ขุมทรัพย์นี้ให้ผลอันน่าปรารถนาทุกประการ
-แก่เทวดา และมนุษย์ คือเทวดาและมนุษย์ปรารถนาผลใด ๆ
-ผลนั้น ๆ ทุกอย่าง จะได้ด้วยขุมทรัพย์นี้
-[11] ความมีผิวพรรณงดงาม ความมีเสียงไพเราะ
-ความมีทรวดทรงสมส่วน ความมีรูปสวย
-ความเป็นใหญ่ ความมีบริวาร ทั้งหมดจะได้ด้วยขุมทรัพย์นี้
-[12] ความเป็นพระราชาในประเทศ ความเป็นอิสระ1
-ความสุขของความเป็นพระเจ้าจักรพรรดิอันน่าพอใจ
-และแม้ความเป็นเทวราชของเทวดาในหมู่เทพ
-ทั้งหมดก็จะได้ด้วยขุมทรัพย์นี้
-[13] สมบัติของมนุษย์ก็ดี ความยินดีในเทวโลกก็ดี
-สมบัติคือนิพพานก็ดี ทั้งหมดจะได้ด้วยขุมทรัพย์นี้
-[14] บุคคลอาศัยมิตตสัมปทา2
-ประกอบความเพียรโดยแยบคาย
-ก็จะเป็นผู้ชำนาญในวิชชาและวิมุตติ
-ทั้งหมดจะได้ด้วยขุมทรัพย์นี้
-[15] ปฏิสัมภิทา(3) วิโมกข์(4) สาวกบารมี(5)
-ปัจเจกโพธิ(6) และพุทธภูมิ(7)
-ทั้งหมดจะได้ด้วยขุมทรัพย์นี้
-[16] บุญสัมปทา1นี้มีประโยชน์มากอย่างนี้
-เพราะฉะนั้น บัณฑิตผู้เป็นปราชญ์
-จึงสรรเสริญภาวะแห่งบุญที่ทำไว้แล้ว
-''นิธิกัณฑสูตร จบ''
-เชิงอรรถ :
-ขุมทรัพย์ มี 4 ชนิด คือ (1) ถาวระ คือขุมทรัพย์ถาวร เช่น ที่ดิน ที่นา ที่สวน เงินและทอง (2) ชังคมะ
-คือขุมทรัพย์ที่เคลื่อนที่ได้ เช่น ทาสชาย ทาสหญิง ช้าง ม้า โค กระบือ แกะ ไก่ สุกร เป็นต้น (3) อังคสมะ
-คือขุมทรัพย์ติดตัว เช่น วิชาความรู้ ศิลปวิทยา เป็นต้น (4) อนุคามิกะ คือขุมทรัพย์ตามตัวทางคุณธรรม
-ได้แก่ บุญกุศล ทาน การรักษาศีล การเจริญภาวนา เป็นต้น ในที่นี้หมายถึงขุมทรัพย์ถาวร (ขุ.ขุ.อ. 8/193)
-ทุพภิกขภัย หมายถึงภัยที่เกิดจากข้าวยากหมากแพง หรือการขาดแคลนอาหารในบ้านเมือง (ขุ.ขุ.อ.
-/194)
-ขุมทรัพย์ ในที่นี้หมายถึงขุมทรัพย์ชนิดอนุคามิกะ (ดูเชิงอรรถหน้า 17 ประกอบ) (ขุ.ขุ.อ. 8/196)
-สัญญมะ หมายถึงการห้ามจิตมิให้ตกไปในอารมณ์ต่าง ๆ คำนี้เป็นชื่อของสมาธิและอินทรียสังวร ทมะ
-หมายถึงการฝึกตน ได้แก่ การเข้าไประงับกิเลส คำนี้เป็นชื่อของปัญญา (ขุ.ขุ.อ. 8/197)
-ความเป็นอิสระ หมายถึงความเป็นพระเจ้าจักรพรรดิมีมหาสมุทรทั้ง 4 เป็นขอบเขต (ขุ.ขุ.อ. 8/203)
-มิตตสัมปทา หมายถึงความเพรียบพร้อมด้วยมิตรที่มีคุณความดี เช่น พระศาสดา หรือเพื่อนพรหมจารี
-ผู้ดำรงตนน่าเคารพ (ขุ.ขุ.อ. 8/205)
-ปฏิสัมภิทา หมายถึงปัญญาแตกฉานมี 4 ประการ คือ (1) อัตถปฏิสัมภิทา ปัญญาแตกฉานในอรรถ
-(2) ธัมมปฏิสัมภิทา ปัญญาแตกฉานในธรรม (3) นิรุตติปฏิสัมภิทา ปัญญาแตกฉานในนิรุตติคือภาษา
-(4) ปฏิภาณปฏิสัมภิทา ปัญญาแตกฉานในปฏิภาณ (ขุ.ขุ.อ. 8/206)
-วิโมกข์ หมายถึงวิโมกข์ 8 คือ รูปฌาน 4 อรูปฌาน 4 (ขุ.ขุ.อ. 8/206)
-สาวกบารมี หมายถึงบารมีที่ให้สำเร็จเป็นพระสาวก (ขุ.ขุ.อ. 8/206)
-ปัจเจกโพธิ หมายถึงบารมีที่ให้สำเร็จเป็นพระปัจเจกพุทธเจ้าผู้ตรัสรู้ได้เอง (ขุ.ขุ.อ. 8/206)
-พุทธภูมิ หมายถึงบารมีที่ให้สำเร็จเป็นพระพุทธเจ้าผู้สูงสุดกว่าสัตว์ทั้งปวง (ขุ.ขุ.อ. 8/206)
-บุญสัมปทา หมายถึงความถึงพร้อมแห่งบุญ (ขุ.ขุ.อ. 8/206)
-=เมตตสูตร=
-''ว่าด้วยการแผ่เมตตา''
-(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลายผู้อยู่ป่า ดังนี้)
-[1] กรณียกิจ ที่ผู้ปฏิบัติธรรมที่ฉลาดในประโยชน์ มุ่งหวังบรรลุความสงบ จะต้องทำก่อนภาวนา คือ
-#ผู้อาจหาญ
-#ซื่อตรง
-#เคร่งครัด
-#ว่าง่าย
-#อ่อนโยน
-#และไม่เย่อหยิ่ง
-#ควรเป็นผู้สันโดษ
-#เลี้ยงง่าย
-#มีกิจน้อย
-#มีความประพฤติเบา
-#มีอินทรีย์สงบ
-#มีปัญญารักษาตน
-#ไม่คะนอง6
-#ไม่ยึดติดในตระกูลทั้งหลาย
-#อนึ่ง ไม่ควรประพฤติความเสียหายใด ๆ
-ที่จะเป็นเหตุให้วิญญูชนเหล่าอื่นตำหนิเอาได้
-(ควรแผ่เมตตาไปในสรรพสัตว์อย่างนี้ว่า) ขอสัตว์ทั้งปวงจงมีความสุข มีความปลอดภัย มีตนเป็นสุขเถิด
-[4] คือ เหล่าสัตว์ที่ยังเป็นผู้หวาดสะดุ้งหรือเป็นผู้มั่นคง1
-ขอสัตว์เหล่านั้นทั้งหมดจงมีตนเป็นสุขเถิด
-เหล่าสัตว์ที่มีขนาดกายยาว ขนาดกายใหญ่ ขนาดกายปานกลาง
-ขนาดกายเตี้ย ขนาดกายผอม หรือขนาดกายอ้วน
-ขอสัตว์เหล่านั้นทั้งหมดจงมีตนเป็นสุขเถิด
-[5] เหล่าสัตว์ที่เคยเห็นก็ดี เหล่าสัตว์ที่ไม่เคยเห็นก็ดี
-เหล่าสัตว์ที่อยู่ใกล้และอยู่ไกลก็ดี ภูตหรือสัมภเวสี2ก็ดี
-ขอสัตว์เหล่านั้นทั้งหมดจงมีตนเป็นสุขเถิด
-[6] ไม่ควรข่มเหง ไม่ควรดูหมิ่นกันและกันในทุกโอกาส
-ไม่ควรปรารถนาทุกข์แก่กันและกัน
-เพราะความโกรธและความแค้น
-[7] ควรแผ่เมตตาจิตอย่างไม่มีประมาณไปยังสรรพสัตว์
-ดุจมารดาเฝ้าถนอมบุตรคนเดียวด้วยชีวิต ฉะนั้น
-[8] อนึ่ง ควรแผ่เมตตาจิตอย่างไม่มีประมาณ
-กว้างขวาง ไม่มีเวร ไม่มีศัตรูไปยังสัตว์โลกทั่วทั้งหมด
-ทั้งชั้นบน1 ชั้นล่าง2 และชั้นกลาง3
-[9] ผู้แผ่เมตตาจะยืน เดิน นั่ง หรือนอน
-ควรตั้งสติ4นี้ไว้ตลอดเวลาที่ยังไม่ง่วง
-นักปราชญ์เรียกการอยู่ด้วยเมตตานี้ว่า พรหมวิหาร
-[10] อนึ่ง ผู้แผ่เมตตาที่ไม่ยึดถือทิฏฐิ5
-มีศีล ถึงพร้อมด้วยทัสสนะ6
-กำจัดความยินดีในกามคุณได้แล้ว
-ก็จะไม่เกิดในครรภ์อีกต่อไป
-''เมตตสูตร จบ''
-''ขุททกปาฐะ จบ''
-เชิงอรรถ :
-สันตบท หมายถึงนิพพาน (ขุ.ขุ.อ. 9/212)
-กรณียกิจ หมายถึงการศึกษาในไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ ปัญญา ตรงกันข้ามกับ อกรณียกิจ คือ สีลวิบัติ
-ทิฏฐิวิบัติ อาจารวิบัติ อาชีววิบัติ (ขุ.ขุ.อ. 9/212)
-มีกิจน้อย ในที่นี้หมายถึงไม่ขวนขวายการงานต่าง ๆ ที่จะทำให้จิตฟุ้งซ่าน ไม่พูดคุยเพ้อเจ้อ ไม่คลุกคลี
-หมู่คณะ ปล่อยวางหน้าที่รับผิดชอบงานก่อสร้าง งานบริหารคณะสงฆ์ เป็นต้น มุ่งบำเพ็ญสมณธรรมเป็น
-หลัก (ขุ.ขุ.อ. 9/216)
-มีความประพฤติเบา ในที่นี้หมายถึงมีเพียงบริขาร 8 เช่น บาตร จีวร เป็นต้น ไม่สะสมสิ่งของมากให้เป็น
-ภาระ เหมือนนกมีเพียงปีกบินไปฉะนั้น (ขุ.ขุ.อ. 9/216)
-ไม่คะนอง หมายถึงไม่คะนองกาย วาจา และใจ (ขุ.ขุ.อ. 9/217)
-หวาดสะดุ้ง หมายถึงมีตัณหาและความกลัวภัย มั่นคง หมายถึงบรรลุอรหัตตผล เพราะละตัณหาและ
-ความกลัวภัยได้ (ขุ.ขุ.อ. 9/220)
-ในที่นี้ ภูต หมายถึงพระอรหันตขีณาสพ สัมภเวสี หมายถึงพระเสขะและปุถุชนผู้ยังต้องแสวงหาที่เกิด
-ต่อไป เพราะยังละภวสังโยชน์ไม่ได้
-อีกนัยหนึ่ง ในกำเนิด 4 สัตว์ที่เกิดในไข่และเกิดในครรภ์ ถ้ายังไม่เจาะเปลือกไข่หรือคลอดจากครรภ์
-ออกมา ยังเรียกว่า สัมภเวสี ต่อเมื่อเจาะเปลือกไข่หรือคลอดออกมา เรียกว่า ภูต, พวกสังเสทชะ (เกิดที่
-ชื้นแฉะ) และพวกโอปปาติกะ (เกิดผุดขึ้น) ในขณะจิตแรก ก็เรียกว่า สัมภเวสี ตั้งแต่ขณะจิตที่ 2 เป็นต้นไป
-เรียกว่า ภูต (ขุ.ขุ.อ. 9/221)
-ชั้นบน หมายถึงอรูปภพ (ขุ.ขุ.อ. 9/223)
-ชั้นล่าง หมายถึงกามภพ (ขุ.ขุ.อ. 9/223)
-ชั้นกลาง หมายถึงรูปภพ (ขุ.ขุ.อ. 9/223)
-สติ หมายถึงเมตตาฌานัสสติ คือสติที่ประกอบด้วยเมตตาฌาน (ขุ.ขุ.อ. 9/224)
-ทิฏฐิ หมายถึงทิฏฐิที่ว่า กองแห่งสังขารล้วน ๆ จัดเป็นสัตว์ไม่ได้ (ขุ.ขุ.อ. 9/225) และดู สํ.ส. (แปล)
-/171/228
-ทัสสนะ หมายถึงโสดาปัตติมัคคสัมมาทิฏฐิ ซึ่งเป็นพื้นฐานแห่งการบรรลุสกทาคามิมรรค อนาคามิมรรค
-อันเป็นเหตุให้ไปเกิดในชั้นสุทธาวาส แล้วบรรลุอรหัตตผลในที่นั้น ไม่กลับมาเกิดในครรภ์อีกต่อไป (ขุ.ขุ.อ.
-/225)